Boekenval 3

[Heeft het papieren boek] nu definitief plaats gemaakt voor het elektronische boek? Welnee, zo ver zijn we nog lang niet […] Zolang er nog geen prettige leesmachine is (wat mij betreft in de vorm van een ‘ouderwets’ boek) hoeft de papierindustrie zich nog niet echt zorgen te maken.

Dit schreef ik in januari 2003, en deze keer had ik wel gelijk. Tot een paar jaar geleden was het e-boek een uitermate marginaal verschijnsel. De readers waren tot die tijd vooral programma's die draaiden op platforms die nooit bedoeld waren voor het lezen van boeken — en daar meestal ook allerminst voor geschikt waren. Wie kruipt er nou met een laptop in bed?

Maar de ontwikkeling van de techniek gaat onverdroten voort. Dat leverde een paar jaar geleden uiteindelijk een medium op dat wel geschikt is voor het lezen van e-boeken: het ‘elektronisch papier’. Bij die technologie is het beeld feitelijk statisch, in tegenstelling tot een LCD-scherm dat voortdurend ververst wordt. Het voordeel van elektronisch papier is daardoor een heel rustig beeld, dat er inderdaad uitziet als bedrukt papier.

Het nieuwe medium heeft meer voordelen. Omdat het beeld statisch is, is er alleen maar energie nodig als het wordt ververst. Dat maakt een e-boeklezer relatief zuinig. Nadelen zijn er ook: het beeld is zwart-wit en heeft geen eigen lichtbron. Elektronisch papier is nog steeds in ontwikkeling. Sinds kort wordt er geëxperimenteerd met kleur en met bewegende beelden.

Ik spreek inmiddels uit ruime ervaring, want sinds een kleine twee jaar ben ik zelf in het bezit van een e-boeklezer: de iLiad van het Nederlandse iRex. En bevalt-ie? Ja, die bevalt. Sinds ik mijn ‘leesplankje’ heb, lees ik ongeveer de helft van mijn leesvoer in elektronisch formaat. Naast de rechtenvrije teksten van Project Gutenberg heb ik ook een aantal recente titels gekocht, zowel in het Engels als het Nederlands.

Daarmee behoor ik wel tot de pioniers. In de NRC van 20 maart 2009 blijkt dat de e-toptitel van uitgeverij Contact, een boek van Renate Dorrestein dat in de papieren versie tienduizenden keren werd verkocht, goed was voor zo'n veertig exemplaren. Dat is niet veel, en dat is dus het best-verkochte e-boek uit het fonds…

In hetzelfde artikel laten enkele uitgevers hun licht schijnen over het verschijnsel e-boek. Er is een afwachtende houding te zien, waarin men vooral op zoek lijkt naar bezwaren tegen het e-boek. De lezer wil er nog niet aan, is kort gezegd de boodschap, want die lezer wil ‘iets’ in handen hebben.

Is dat zo? Het zal wel een rol spelen — ik zei het zelf al in 2003 — maar er is meer over te zeggen dan dat.

E-boeken worden in verschillende formaten aangeleverd, en niet ieder formaat is geschikt voor ieder systeem.

Dat zei ik ook in 2003, en op dat gebied is er helaas maar al te weinig veranderd. Mijn eigen plankje is geschikt voor PDF en MobiPocket, maar alleen het laatste formaat wordt ook met DRM ondersteund.

DRM, dat staat voor digital rights management. De muziekindustrie weet er in inmiddels alles van. Kort gezegd komt het er op neer dat je e-boek is beveiligd met een digitale sleutel die is gekoppeld aan je e-lezer. Raakt de sleutel op de een of andere manier zoek, dan is je boek waardeloos geworden. Als je geluk hebt kun je de sleutel opnieuw krijgen, en als je pech hebt…

De uitgevers hoor je daar niet zo over, maar dat is toch wel raar. Als je boekenkast instort omdat de planken rot zijn, dan koop je een nieuwe boekenkast. Stel je nu eens voor dat je in zo'n geval aan de uitgever van je boeken toestemming zou moeten vragen of je die boeken wel in je nieuwe kast mag zetten. En dat sommige van die uitgevers inmiddels niet meer bestaan, en zonder toestemming kun je je boek echt niet meer kwijt. En toch is dat een probleem dat bij DRM heel reëel is. Elektronische apparaten gaan nu eenmaal minder lang mee dan houten boekenkasten.

Een paar maanden geleden maakten de Nederlandse uitgevers bekend dat zij overeenstemming hadden over het favoriete formaat: ePub. Ja, kijkt u nog maar even naar boven: dat staat niet op mijn plankje. Mijn boekenkast is niet geschikt voor de e-boeken die nu door de Nederlandse uitgeverij worden geproduceerd. Er zit niets anders op dan een tweede plankje te kopen, dat wel geschikt is voor ePub.

Maar voorlopig wacht ik daar maar even mee. Ik heb namelijk nog genoeg e-boeken liggen. Het is namelijk best leuk om van die rechtenvrije teksten te bewerken tot mooi uitziende e-boeken. Op vakantie zit ik nooit meer zonder bibliotheek.

En over een jaar of vijf, zes kom ik wel weer eens vertellen hoe mijn e-boekenplank er voor staat.

© Roelof Ruules