ERROR OFF THE ROAD

De naam van het jaar

Wat is het meest beleden geloof in de 20^e eeuw?

Ongetwijfeld de overtuiging dat de 21^e eeuw begint op 1 januari 2000. Het wordt wereldwijd uitgedragen met een kracht waar menig profeet jaloers op zal zijn. En niet alleen door overijverige discipelen, maar ook door media die doorgaans als serieus te boek staan.

Het is natuurlijk wel een begrijpelijk geloof. We hebben nu al duizend jaar aangekeken tegen jaartallen die met een 1 begonnen, dus nu we overgaan naar de 2 moet dat wel een bijzonder jaar zijn. Dat is misschien wel zo, maar het is niet het begin van het derde millennium, en dus ook niet van de volgende eeuw.

Al jaren wordt er discussie gevoerd over de vraag wanneer dat derde millennium nou eigenlijk begint—een discussie die in 1999 alleen maar feller is geworden. Daarbij worden allerlei argumenten gebruikt die moeilijk zijn te onderbouwen: over het exacte begin van onze jaartelling, over kalenderhervormingen, schrikkeljaren, enzovoort en zo verder. Het zijn meestal weinig ter zake doende argumenten.

Maar hoe zit het nu werkelijk. Ik denk dat het eigenlijk allemaal vrij eenvoudig ligt, dus laat ik mijn argumenten nu eens op een rijtje zetten [1]. Laten we beginnen met een eenvoudig vragenlijstje. Iedere vraag moet beantwoord worden met een nummer.

Vraag 1: Hoe noemen we de eerste dag van elke maand?

Nou, dat is eenvoudig. Die noemen we 1: de eerste dag van december noemen we ‘één december’.

Vraag 2: Hoe noemen we de eerste maand van elk jaar?

Ook niet moeilijk: 1. Als we ‘dertien januari’ op willen schrijven met cijfertjes, dan schrijven we ‘13-1’.

Vraag 3: Hoe noemen we het eerste jaar van een periode?

Deze vraag slaan we nog even over, want het antwoord op deze vraag hangt nauw samen met het begin van het derde millennium.

Vraag 4: Hoe noemen we de eerste eeuw van een periode?

Die is wel heel simpel: 1. De eerste eeuw heette domweg de eerste eeuw.

Vraag 5: Hoe noemen we het eerste millennium van een periode?

Ook 1, natuurlijk. Het eerste millennium heette het eerste millennium, en het tweede millennium het tweede.

Terug naar de naam van het jaar. Het is duidelijk dat dagen, maanden, eeuwen en millennia zich conformeren aan de kalendertelling, en er is geen enkele reden waarom het jaar dat niet zou doen. We kunnen vrij veilig stellen dat het antwoord op vraag 3 luidt: 1.

Wat is de relevantie voor de vraag wanneer het millennium begint? Wel, als het eerste jaar van een periode 1 heet, dan heet het eerste jaar van een millennium dus ook zo. Voor het derde millennium is dat dus het jaar 2001. Voor de eenentwintigste eeuw ook.

Het jaar nul

In de millenniumdiscussies figureert ook regelmatig het jaar nul. Was er een jaar nul? Nee, daarover kunnen we heel eenvoudig zijn. Er is ook een goede reden voor. Toen de voorloper van onze kalender werd opgesteld, was het begrip nul domweg niet bekend. Dat moest nog worden uitgevonden in India, waarna het pas veel later in West-Europa zou arriveren op de ruggen van de Arabieren.

Toen halverwege het tweede millennium de kalender werd aangepast, betrof die aanpassing vooral een correctie voor onnauwkeurige schrikkelrekening. Er is nooit gecorrigeerd voor het ‘ontbrekende’ jaar nul. Daar was dan ook geen reden voor, want zoals we zojuist hebben gezien is er in de kalendertelling geen enkele reden voor een jaar nul.

Er was dus nooit een jaar nul. Het eerste jaar van onze jaartelling heette 1, zoals de eerste eeuw van onze jaartelling ook heette—reden waarom wij nu al sinds 1901 in de twintigste eeuw leven en niet in de negentiende, en al sinds 1001 in het tweede millennium en niet in het eerste.

De vorige eeuw

Hoe ging dat bij het begin van deze eeuw? Werd er in 1900 ook al massaal gefeest wegens het vermeende aanbreken van de twintigste eeuw? Nee. Er waren wel wat feestjes, en naar verluidt heeft de Duitse Keizer nog geprobeerd per decreet de eeuw te laten beginnen in 1900—zijn regering wilde er niet aan. Maar globaal werd het begin van de twintigste eeuw gevierd bij aanvang van 1901.

Sinds 1901 is de kennis van de mensheid er dus in één opzicht op achteruit gegaan: de kennis van de eigen kalender. Sommige mensen lijken het gewoon opgegeven te hebben. Gedurende het hele jaar schreef Geert Mak een rubriek op de voorpagina van de NRC onder de titel ‘Onze Eeuw’. In één van de eerste stukjes merkte hij nog op de NRC pas in 1900 was begonnen met het besteden van aandacht aan de nog komende twintigste eeuw. Ook de NRC heeft zich dus overgegeven aan de millennium-bug. En zelfs in tijdschriften als Scientific American wordt zonder uitzondering gepraat over het komende millennium als beginnend in 2000.

Ik heb zelfs al iemand horen beweren dat als zoveel mensen menen dat het in 2000 begint, het dus wel waar moet zijn. Zoveel domheid. Als maar heel veel mensen menen dat twee plus twee vijf is, is het dan ook zo?

Maar het lijkt een hopeloze zaak. Ons skeptici rest niets dan nu maar deel te nemen aan de ‘millennium’-feesten, en volgend jaar het aanbreken van het nieuwe millennium op eigen houtje te vieren.

Noot 1:

Ik ben jaren geleden al eens betrokken geraakt in een flame war in de nieuwsgroep nl.wetenschap. Toen had ik er nog niet zo goed over nagedacht, maar wist ik al wel één ding zeker: het derde millennium begint niet in 2000.

© Roelof Ruules